تاریخچه مالیات
از زمان پیدایش بشر عده ای قوی تر و عده ای ضعیف تر بودند، همیشه قوی ترها با استثمار ضعیف تر از نیروی بدنی و قدرت آنها سوء استفاده می کردند و به اصطلاح از انها بیگاری میکشیدند. این نوع کار اجباری نوعی مالیات قلمداد می شد. با گسترش روابط و نیازهای افراد جامعه، شکل بهره گیری از نیروی انسانی به مالیات نقدی و باج و حراج تغییر پیدا کرد.
طبق تحقیقات باستان شناسی به عمل آمده از زمان پادشاهان سومری در اواسط قرن سوم پیش از میلاد، اخذ مالیات در زمان امپراطوری ایران باستان رواج داشته است. در آن زمان مردم به سه گروه آزاد، برده و غلام طبقه بندی میشدند. آزادها باید مالیات نقدی پرداخت میکردند می دادند و بردگان و غلامان هم بیگاری می کردند.
در زمان هخامنشیان هم دریافت مالیات مرسوم بوده است. در زمان کوروش و کمبوجیه روش منظم و سازمان یافته برای دریافت مالیات وجود نداشت و فقط دفاتری برای ثبت مالیات ها موجود بود. در آن دوران در دفاتر و سازمان های مربوط به مالیات، عملیات ثبت مالیات را انجام می دادند. مالیات نه تنها از مردم دریافت میشد بلکه از کشورهای مجاور نیز هدایا و مالیات هایی به فراخور گرفته میشد.
اشکانیان نیز روش های هخامنشیان برای دریافت مالیات را در پیش گرفتند و با ایجاد دیوان مالیه، مالیات را از منابع مختلفی از جمله مالیات اراضی، مالیات اقطاع و هدایا دریافت می کردند.
اخذ مالیات در دوران ساسانیان:
در زمان ساسانیان به خاطر اهمیت زیادی که به مالیات و باج و خراج قائل بودند، مالیات صورت پیچیده تری به خود گرفت. در آن زمان سه نوع مالیات مرسوم بود که از روی دفاتر معینی از مردم اخذ میشد.
نکته جالب توجه در آن زمان معافیت های مالیاتی بود که افراد فقط در سن 20 تا 50 سال موظف به پرداخت مالیات بودند و زنان و اطفال و افرادی که سن شان کمتر از 20 یا بیشتر از 50 بود از پرداخت مالیات معاف بودند.
پس از اسلام آوردن ایرانیان و تسلط اعراب بر ایران، مالیات و دفاتر ثبت نام های عربی خمس و زکات تغییر نام دادند. ضمن آن که مالیات های جدیدی مانند مالیات مستغلات، ضرابخانه، کشتیرانی، ماهیگیری، معادن و کسبه و صنعتگران به لیست مالیات ها افزوده شد. مالیات زمین های مزروعی، خراج و مالیاتی که از مردم دریافت میشد جزیه نام داشت. در این دوران همه اقشار جامعه موظف به پرداخت مالیات بودند در حالی که در دوران های قبل طبقه ممتاز الزامی به پرداخت مالیات نداشتند.
در دوران سلجوقیان به دستور عبدالملک کندری وزیر طغرل، مالیات دوباره معنای فارسی گرفت و وصول مالیات ها با زور و چپاول مردم انجام می شد.
دوران تیموریان: در دوران تیموریان افرادی که از پرداخت مالیات سرباز میزدند و یا توان پرداخت مالیات را نداشتند محکوم به مرگ بودند.
مالیات در زمان صفویه: با گسترش تجارت های خارجی و داد وستد در زمان صفویان، ایران در مسیر رشد و ترقی قرار گرفت. درآمدهای گمرکی، مالیات ارضی اغنام و احشام، مالیات سرانه و آب بها با نرخ مشخص و به طور نسبی به مالیات اضافه شد. این سیستم در دوره افشاریه کامل تر و گسترده تر شد.
مالیات در دوران قاجار: به واسطه جنگ ها، کشورگشایی و مسافرت های پادشاهان قاجار و به طور کلی به دلیل ضعف حاکمان قاجار، اوضاع مالیات کمی راکد شد. ولی به کمک امیرکبیر قدم های مهمی برای دریافت، وصول و نگهداری قانونمند مالیات و مصرف بهینه آن در خزانه، قوانین جدید وضع شد.
تا قبل از دوران مشروطه تمام عواید و درآمدهای کشور در اختیار پادشاهان بوده و وزیر دفتر یا وزیر مالیه از سوی شخص شاه مأمور تنظیم بودجه کشور بود و در واقع کلید دار خزانه بودند.
در آن زمان در هر استان یک مستوفی داشت که دارای کتابچه ای بود که دستورالعمل های ایالت تحت حکومت خود را در ان ثبت می کرد. مستوفی در واقع همان مسئول امور مالیاتی استان ها بودند. رئیس مستوفی ها مستوفی الممالک نام داشت که در واقع همان وزیر مالیه بود. مستوفیان کارمندانی داشتند که به ان میرزا قلم دان میگفتند. در همین زمان بود که استقراض از کشورهای خارجی هم باب شد و این کار منبعی برای تامین کسری های دولت بود. به جای پرداخت قرض ها به خارجیان، به آنها امتیازات زیادی داده می شد.
پس از مشروطه و همزمان با انتخابات مجلس و پارلمان در سال 1285 و تشکیل اولین کابینه قانونی، ناصر الملک نخستین وزیر مالیه که از مجلس رای اعتماد گرفت به همان شیوه سابق به کار اخذ مالیات ادامه داد. در این دوره دخل و خرج مملکت به عهده مجلس شورای اسلامی و نمایندگان مردم بود. در همین زمان بود که اصل مساوات و برابری افراد و اتباع کشور در برابر قوانین مالیاتی رعایت شد و همه موظف به پرداخت مالیات شدند.
به دستور ناصر الملک محل کنونی رادیو تهران که در آن زمان متعلق به گمرک بود، تبدیل به وزارت مالیه یا همان سازمان امور مالیاتی امروزی شد.
اولین قانون مالیات بر درآمد در ایران:
اولین قانونی که مربوط به مالیات بود 12 فروردین 1309 در مجلس به تصویب رسید و شرکت ها و بازرگانان و مشاغل آزاد و حقوق بگیران موظف به پرداخت مالیات بودند.
دومین قانون مالیات بر درآمد:
دومین قانون در آبان 1312 تصویب شد که کامل تر از قانون قبلی بود. این قانون در سال 1313 اجرایی شد و هنوز شامل درآمد حاصل از مستغلات و املاک و مزارع نمی شد.
سومین قانون مالیات در کشور:
در 19 ابان ماه 1322 قوانین مالیات مستغلات و مالیات صدی سه و مالیات بر درآمد از بین رفت. برای اولین بار در ایران انواع مختلف درآمد پس از کسر حداقل بخشودگی تابع یک نرخ مالیاتی شد.
چهارمین قانون مالیات بر درآمد:
چهارمین قانون مصوب تیرماه 1328 بود که تا سال 1334 اجرایی شد. اصلاحاتی که در این قانون به وجود آمد به دستور مصدق نخست وزیر وقت بود. این اصلاحات به نام تعیین تکلیف لوایح دکتر مصدق نام گرفت. قانون مالیات بر درآمد پس از اصلاحات بسیار در خرداد 1339 تصویب شد.
اولین قانون مالیات مستقیم:
اولین قانون مالیات مستقیم در سال 1345 توسط مجلس تصویب شد و در سال 1367 اجرایی شد. الحاقیات این قانون در سال 1371 تصویب شد. آخرین الحاقات و اصلاحات قانون در سال 1380 به پیوست تصویب نامه و آیین نامه در سراسر کشور اجرایی شد.
پس از پیروزی و با تغییر نظام و نیازها و شرایط اقتصادی سیاسی و اجتماعی مردم مقررات جدید درباره مالیات های مستقیم و غیر مستقیم به تصویب رسید.
در سال 1358 قانون مالیات مستقیم تصویب شد و به صورت لایحه قانونی توسط شورای انقلاب ارائه شد و در سال 1366 قانون تحت اصلاح و تجدید مظر قرار گرفت. قانون مالیات بر درآمد در ایران از سال 1368 اجرایی شد.
موسسه مالیات ها شما را به مطالعه مقاله پولشویی چیست دعوت می نماید.